Κοκκύτης: ο «βήχας των 100 ημερών»

Ο κοκκύτης, γνωστός και ως «βήχας των 100 ημερών», είναι μια εξαιρετικά μεταδοτική βακτηριακή λοίμωξη του αναπνευστικού συστήματος που προκαλείται από το βακτήριο Bordetella pertussis. Παρόλο που συχνά θεωρείται παιδική ασθένεια, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σημαντική αύξηση των κρουσμάτων μεταξύ των ενηλίκων στην Ελλάδα. Αυτό το άρθρο εξετάζει τη συχνότητα του κοκκύτη στους ενήλικες Έλληνες, τη μεταδοτικότητα της νόσου, τις ευάλωτες ομάδες, τα κύρια συμπτώματα, τις διαθέσιμες θεραπείες και τα προληπτικά μέτρα.

Συχνότητα του Κοκκύτη στους Ενήλικες στην Ελλάδα

Τα τελευταία χρόνια, η συχνότητα του κοκκύτη παρουσιάζει αυξητική τάση στην Ελλάδα. Σύμφωνα με στοιχεία του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ), το πρώτο πεντάμηνο του 2024 καταγράφηκαν 230 κρούσματα, με δύο θανάτους βρεφών, ενώ το 2023 είχαν καταγραφεί μόλις 9. Αυτό αντιπροσωπεύει μια αύξηση σχεδόν 5.000% . Αξιοσημείωτο είναι ότι από τα 230 κρούσματα, το 14,8% αφορούσε βρέφη ηλικίας κάτω των 2 μηνών, ενώ το 25,2% αφορούσε βρέφη κάτω των 12 μηνών.

Επιπλέον, αν και ο κοκκύτης είναι συχνότερος σε παιδιά κάτω των 5 ετών, παρατηρείται αύξηση των κρουσμάτων σε εφήβους και ενήλικες, με τις μισές από τις αναφερόμενες περιπτώσεις στην Ευρώπη να αφορούν αυτές τις ηλικιακές ομάδες. Αυτή η αύξηση μπορεί να αποδοθεί στη μείωση της ανοσίας που παρέχει το εμβόλιο με την πάροδο του χρόνου, καθιστώντας τους ενήλικες πιο ευάλωτους στη λοίμωξη.

Μεταδοτικότητα της Νόσου

Ο κοκκύτης είναι εξαιρετικά μεταδοτικός, με ποσοστό δευτερογενούς προσβολής που φτάνει το 80% μεταξύ των μη εμβολιασμένων ατόμων . Αυτό σημαίνει ότι σε ένα οικογενειακό περιβάλλον, σχεδόν 8 στα 10 επίνοσα άτομα μπορεί να μολυνθούν από ένα μολυσμένο μέλος.

Η μετάδοση γίνεται κυρίως μέσω αερογενών σταγονιδίων που παράγονται όταν ένα μολυσμένο άτομο βήχει ή φτερνίζεται και προϋποθέτει στενή επαφή μεταξύ των ατόμων, καθώς το βακτήριο δεν επιβιώνει για μεγάλο διάστημα στο εξωτερικό περιβάλλον.

Η περίοδος επώασης της νόσου κυμαίνεται από 7 έως 10 ημέρες, αλλά μπορεί να φτάσει έως και τις 21 ημέρες. Ακόμη και άτομα με ήπια συμπτώματα ή ασυμπτωματικοί φορείς μπορούν να μεταδώσουν τη νόσο, καθιστώντας την πρόληψη ιδιαίτερα δύσκολη.

Οι ασθενείς είναι μεταδοτικοί από την έναρξη του καταρροϊκού σταδίου και για 2-3 εβδομάδες μετά. Η θεραπεία με αντιβιοτικά μειώνει τη μεταδοτικότητα και την εξαλείφει μετά από τουλάχιστον 5 ημέρες.

Ευάλωτες Ομάδες

Αν και ο κοκκύτης μπορεί να επηρεάσει άτομα κάθε ηλικίας, ορισμένες ομάδες είναι ιδιαίτερα ευάλωτες:

• Βρέφη και νεογνά: Ιδιαίτερα εκείνα κάτω των 2 μηνών είναι ιδιαίτερα ευπαθή λόγω του ανώριμου ανοσοποιητικού τους συστήματος και της μη ολοκλήρωσης του εμβολιαστικού τους προγράμματος. Αυτή η ομάδα διατρέχει τον υψηλότερο κίνδυνο σοβαρών επιπλοκών και θανάτου.
• Έφηβοι και Ενήλικες: Λόγω της μείωσης της ανοσίας που παρέχει το εμβόλιο με την πάροδο του χρόνου, οι έφηβοι και οι ενήλικες μπορούν να μολυνθούν και να μεταδώσουν τη νόσο, συχνά με άτυπα ή ηπιότερα συμπτώματα.
• Έγκυες γυναίκες: Οι έγκυες γυναίκες διατρέχουν κίνδυνο, καθώς μπορούν να μεταδώσουν τη νόσο στο νεογέννητό τους. Ο εμβολιασμός κατά την εγκυμοσύνη προστατεύει τόσο τη μητέρα όσο και το νεογνό μέσω της μεταφοράς αντισωμάτων.
• Ηλικιωμένοι: Λόγω της φυσικής εξασθένησης του ανοσοποιητικού συστήματος με την πάροδο της ηλικίας.
• Άτομα με χρόνιες παθήσεις: Όπως καρδιαγγειακά νοσήματα ή αναπνευστικές διαταραχές, που μπορεί να επιδεινωθούν από τη λοίμωξη.

Σημαντικότερα Συμπτώματα

Η κλινική πορεία του κοκκύτη διακρίνεται σε τρία στάδια:

1. Καταρροϊκό στάδιο (1-2 εβδομάδες): Παρουσιάζει συμπτώματα παρόμοια με το κοινό κρυολόγημα, όπως φτέρνισμα, καταρροή, ήπιο πυρετό και ήπιο βήχα.
2. Παροξυσμικό στάδιο (1-6 εβδομάδες): Ο βήχας γίνεται προοδευτικά εντονότερος, επέρχεται κατά παροξυσμούς και παίρνει σπασμωδικό χαρακτήρα. Οι παροξυσμοί του βήχα φθάνουν κατά μέσο όρο τους 15 το 24ωρο. Χαρακτηριστικά, μετά από βαθιά εισπνοή επέρχονται κατά την ίδια εκπνοή πολλές βηχικές ώσεις, τις οποίες ακολουθεί βαθιά, ηχηρή, συριγμώδης εισπνοή (εισπνευστικός συριγμός).
   Ο συνεχής βήχας μπορεί να επιφέρει έμετο και έντονη εξάντληση.
3. Στάδιο αποδρομής (2-3 εβδομάδες): Τα συμπτώματα υποχωρούν σταδιακά, αλλά ο βήχας μπορεί να επιμείνει για αρκετές εβδομάδες.

Στους ενήλικες, η νόσος μπορεί να παρουσιάζει ηπιότερα συμπτώματα, γεγονός που δυσχεραίνει τη διάγνωση και αυξάνει τον κίνδυνο μετάδοσης.

Διάγνωση

Η διάγνωση του κοκκύτη βασίζεται στο ιστορικό του ασθενούς, την κλινική εικόνα και εργαστηριακές εξετάσεις. Οι βασικές διαγνωστικές μέθοδοι περιλαμβάνουν:

• Μοριακές δοκιμές (PCR): Η αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης (PCR) είναι η πιο ευαίσθητη και γρήγορη μέθοδος διάγνωσης, καθώς ανιχνεύει το DNA του Bordetella pertussis σε ρινοφαρυγγικά δείγματα.
• Καλλιέργεια βακτηρίου: Είναι η πιο ειδική μέθοδος, αλλά έχει χαμηλότερη ευαισθησία από την PCR και απαιτεί περισσότερο χρόνο για αποτελέσματα.
• Ορολογικές εξετάσεις: Χρησιμοποιούνται για τη διάγνωση όψιμων ή άτυπων περιπτώσεων, ειδικά σε ενήλικες.

Η έγκαιρη διάγνωση είναι ζωτικής σημασίας για την έναρξη της θεραπείας και τον περιορισμό της μετάδοσης.

Ειδική Θεραπεία

Η έγκαιρη χορήγηση αντιβιοτικών, όπως οι μακρολίδες (ερυθρομυκίνη, αζιθρομυκίνη, κλαριθρομυκίνη), μπορεί να μειώσει τη σοβαρότητα της νόσου και να περιορίσει τη μετάδοσή της. Ωστόσο, εάν η θεραπεία ξεκινήσει αργά (δηλαδή μετά την έναρξη του παροξυσμικού βήχα), η αντιβιοτική αγωγή δεν επηρεάζει τη διάρκεια των συμπτωμάτων, αλλά εξακολουθεί να είναι χρήσιμη για την πρόληψη της εξάπλωσης του βακτηρίου.
Σε σοβαρές περιπτώσεις, ειδικά σε βρέφη και ηλικιωμένους, μπορεί να απαιτηθεί νοσηλεία για υποστηρικτική αγωγή, όπως χορήγηση οξυγόνου, ενυδάτωση και χρήση αναπνευστικής υποστήριξης εάν υπάρχει σοβαρός αναπνευστικός κίνδυνος.

Πρόληψη του Κοκκύτη

Η καλύτερη μέθοδος πρόληψης του κοκκύτη είναι ο εμβολιασμός. Στην Ελλάδα, το εμβόλιο περιλαμβάνεται στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών και συνιστάται τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες που διατρέχουν κίνδυνο.

Εμβολιασμός

Ο εμβολιασμός είναι το πιο αποτελεσματικό μέτρο πρόληψης του κοκκύτη. Στην Ελλάδα, τα εμβόλια που χρησιμοποιούνται είναι:

• Πενταπλό ή εξαπλό εμβόλιο (DTaP) για βρέφη και παιδιά: Περιέχει αντιγόνα διφθερίτιδας, τετάνου και κοκκύτη και χορηγείται σε 5 δόσεις, σε ηλικία 2, 4, 6 και 18 μηνών, με αναμνηστική δόση στην ηλικία των 4-6 ετών.
• Tdap εμβόλιο για εφήβους και ενήλικες: Περιέχει μικρότερη ποσότητα αντιγόνων και χρησιμοποιείται ως αναμνηστική δόση. Συνιστάται σε εφήβους ηλικίας 11-18 ετών και σε ενήλικες που δεν έχουν εμβολιαστεί πρόσφατα.
• Εμβολιασμός εγκύων: Συνιστάται η χορήγηση μιας δόσης Tdap σε κάθε κύηση, ιδανικά μεταξύ της 27ης και 36ης εβδομάδας. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται η παθητική ανοσία του νεογνού μέσω της μεταφοράς αντισωμάτων από την μητέρα.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον εμβολιασμό μπορείτε να επισκεφτείτε τα ακόλουθα link:
Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών Παιδιών και Εφήβων 2024
Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών Ενηλίκων 2025

Προστασία των ευάλωτων ατόμων

• Άτομα που εργάζονται σε νοσοκομεία, παιδικούς σταθμούς και σχολεία θα πρέπει να διατηρούν τον εμβολιασμό τους ενημερωμένο.
• Η χρήση μάσκας σε περιόδους έξαρσης μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της μετάδοσης.
• Τα βρέφη πρέπει να προστατεύονται από την επαφή με άτομα που έχουν συμπτώματα αναπνευστικών λοιμώξεων.
• Τα άτομα με κοκκύτη πρέπει να αποφεύγουν την επαφή με άλλους, ιδιαίτερα με βρέφη και έγκυες γυναίκες.
• Οι στενές επαφές των κρουσμάτων μπορεί να χρειαστούν προφυλακτική χορήγηση αντιβιοτικών, ειδικά αν ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες.
• Η τήρηση βασικών κανόνων υγιεινής, όπως το τακτικό πλύσιμο των χεριών με σαπούνι και νερό και η κάλυψη του στόματος και της μύτης με χαρτομάντιλο ή τον αγκώνα κατά το βήχα ή το φτέρνισμα, μπορεί να συμβάλει στη μείωση της μετάδοσης του κοκκύτη.

Συμπέρασμα

Ο κοκκύτης παραμένει μια σοβαρή και εξαιρετικά μεταδοτική νόσος που επηρεάζει άτομα όλων των ηλικιών, με ιδιαίτερη έμφαση στα βρέφη, τους ηλικιωμένους και τις εγκύους. Παρά την ύπαρξη εμβολίων, η ανοσία που αυτά προσφέρουν φθίνει με την πάροδο του χρόνου, καθιστώντας απαραίτητες τις αναμνηστικές δόσεις, ειδικά για τις ομάδες υψηλού κινδύνου.
Η διατήρηση υψηλών ποσοστών εμβολιασμού στον γενικό πληθυσμό αποτελεί την πιο αποτελεσματική στρατηγική για τον έλεγχο της νόσου και την αποφυγή επιδημικών εξάρσεων. Οι ενήλικες, ειδικά όσοι έρχονται σε επαφή με βρέφη, θα πρέπει να φροντίζουν να είναι σωστά εμβολιασμένοι.
Επιπλέον, η αυξημένη ευαισθητοποίηση των επαγγελματιών υγείας για την έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία του κοκκύτη μπορεί να μειώσει τη μεταδοτικότητα της νόσου και να προστατεύσει τους πιο ευάλωτους πληθυσμούς.