Τα Δαγκώματα Ζώων

Τα δαγκώματα ζώων χαρακτηρίζονται από σημαντική νοσηρότητα, με κυριότερες επιπλοκές την επιμόλυνση και την βλάβη των εν τω βάθει ανατομικών δομών.

Πόσο συχνά είναι τα δαγκώματα ζώων;

Τα δαγκώματα ζώων είναι πολύ συχνά σε όλη την υφήλιο: μόνο στις ΗΠΑ υπολογίζονται ότι ανέρχονται σε 2-5 εκατομμύρια ετησίως!
Το 90% από τα δαγκώματα ζώων οφείλονται σε σκυλιά και τα θύματα είναι συνήθως παιδιά, πιο συχνά αγόρια, ηλικίας 5-9 ετών.
Στο υπόλοιπο 10% των δαγκωμάτων ζώων υπεύθυνες είναι οι γάτες και τα θύματα είναι συνήθως ενήλικες γυναίκες.
Τα δαγκώματα από άλλα ζώα είναι σχετικά σπάνια και συνήθως οφείλονται σε ζώα που κρατούνται ως κατοικίδια.

Ποιοι είναι οι σημαντικότεροι παράγοντες κινδύνου για την άσχημη εξέλιξη του τραύματος μετά από ένα δάγκωμα ζώου;

1. Το είδος του ζώου. Τα σκυλιά μπορούν να προκαλέσουν πληθώρα ανοικτών τραυμάτων, από απλές εκδορές (γρατζουνιές) έως αποσπαστικά/εξελκυστικά τραύματα (με αποκοπή δερματικού ιστού με ή χωρίς άλλους ιστούς) και ακρωτηριασμούς. Τα μεγαλόσωμα δε σκυλιά (πχ γερμανικά ποιμενικά, pit bull, rottweiler, doberman) μπορούν να προκαλέσουν και κλειστά τραύματα, συνθλιπτικού τύπου, με σημαντικές βλάβες των εν τω βάθει μαλακών ιστών και κατάγματα οστών.
   Οι γάτες συνήθως προκαλούν ανοικτά τραύματα, βαθύτερα από εκείνα των σκύλων, με σημαντικά μεγαλύτερη πιθανότητα επιμόλυνσης. Ενδεικτικά, σε μια μελέτη με 2.500 δαγκώματα σκυλιών και μόνο 1.000 δαγκώματα από γάτες, τα ποσοστά επιμόλυνσης ήταν 7 και 49% αντίστοιχα!
2. Η ανατομική θέση του δαγκώματος. Η πιο συχνή εντόπιση των δαγκωμάτων από γάτες και σκύλους, σε όλες τις ηλικίες, είναι το επικρατές χέρι, το οποίο στους περισσότερους ανθρώπους είναι το δεξί. Στα παιδιά, ειδικά τα μικρότερα, η πιο συχνή εντόπιση των δαγκωμάτων από σκυλιά είναι η κεφαλή και κυρίως το πρόσωπο.
   Τα περισσότερα από αυτά τα δαγκώματα δεν είναι θανάσιμα, με εξαίρεση τα τραύματα από σκυλιά σε μικρά παιδιά που εντοπίζονται στην περιοχή της κεφαλής και του αυχένα.
3. Το μεσοδιάστημα ανάμεσα στο δάγκωμα και την παροχή πρώτων βοηθειών. Η επιμόλυνση είναι πιο πιθανή όταν έχουν παρέλθει περισσότερες από 12 ώρες μετά από ένα δάγκωμα στο χέρι ή πάνω από 1 ημέρα μετά από ένα δάγκωμα στην περιοχή του προσώπου.
4. Η παρουσία συννοσηροτήτων. Μεγαλύτερο κίνδυνο επιμόλυνσης έχουν τα τραύματα σε άτομα με ανοσοκαταστολή (πχ από διαβήτη), ηπατοπάθεια (πχ κίρρωση) και κατάχρηση αλκοόλ.
5. Το εμβολιαστικό ιστορικό του θύματος. Οι σημαντικότερες πληροφορίες περιλαμβάνουν την ημερομηνία της τελευταίας αναμνηστικής δόσης έναντι του τετάνου και το αν υπάρχει προηγούμενος εμβολιασμός ή έκθεση στη λύσσα.
6. Πληροφορίες σχετικά με το ζώο. Είναι σημαντικό να διευκρινιστεί αν το ζώο ήταν κατοικίδιο, αδέσποτο ή άγριο. Επίσης είναι σημαντικό αν έχει κρατηθεί ή όχι για παρακολούθηση (κυρίως για την εμφάνιση συμπτωμάτων της λύσσας).

Τι πρέπει να κάνω αν με δαγκώσει ένα ζώο;

Κάθε τραυματισμός από ζώο, ειδικά από γάτες, πρέπει να εκτιμηθεί από τον Ιατρό. Υπάρχουν περιπτώσεις μικρών φαινομενικά τραυματισμών που φέρουν σημαντικό κίνδυνο επιμόλυνσης και χρήζουν χορήγησης αντιβίωσης ή άλλων φαρμακευτικών σκευασμάτων.

Σε γενικές γραμμές όμως, άτομα που φέρουν επιφανειακές εκδορές (γρατζουνιές) και δεν έχουν ένδειξη για προφύλαξη έναντι του τετάνου ή/και της λύσσας, μπορούν να περιποιηθούν το τραύμα κατ’οίκον.

Οι πρώτες ενέργειες που πρέπει να γίνουν μετά από ένα δάγκωμα ζώου είναι:

• Να ελεγχθεί η αιμορραγία, με άμεση πίεση στην περιοχή του δαγκώματος.
• Να καθαριστεί το τραύμα, με νερό και σαπούνι ή ένα αντισηπτικό διάλυμα (πχ Betadine).
• Να αφαιρεθούν πιθανά ξένα σώματα (πχ δόντια), χώμα ή άλλα υλικά, με έκπλυση του τραύματος με άφθονο νερό ή φυσιολογικό ορό.

Εάν το δάγκωμα είναι κοντά ή πάνω σε κάποια άρθρωση (συνήθως των δακτύλων του χεριού) και η κίνηση προκαλεί έντονο πόνο μέσα στην άρθρωση, είναι αναγκαία η άμεση ιατρική εκτίμηση, ακόμα και αν το τραύμα μοιάζει να είναι μικρό. Τέτοια τραύματα γίνονται συνήθως από γάτες και, επειδή είναι πολύ βαθιά, η πιθανότητα επιμόλυνσης του αρθρικού χώρου είναι μεγάλη.

Χρειάζονται ακτινογραφίες ή εξετάσεις αίματος μετά από ένα δάγκωμα ζώου;

Με εξαίρεση την περίπτωση επιφανειακών εκδορών από φαινομενικά υγιείς σκύλους, σε όλες τις περιπτώσεις δαγκώματος από θηλαστικά, μια απλή ακτινογραφία είναι συνήθως ο κανόνας. Η διενέργεια της είναι απαραίτητη για την διερεύνηση πιθανού κατάγματος και τον εντοπισμό ξένων σωμάτων (πχ δοντιών).
Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να χρειαστεί υπερηχογραφικός έλεγχος για την αναγνώριση και παροχέτευση επιφανειακών αποστημάτων ή ακόμα και τομογραφία (μαγνητική ή αξονική) εάν υπάρχει υποψία για βλάβες σε εν τω βάθει ιστούς (π.χ. οστεομυελίτιδα).

Οι εξετάσεις αίματος συνήθως δεν είναι αναγκαίες. Κρίνονται όμως απαραίτητες αν υπάρχει υποψία σοβαρής επιμόλυνσης του τραύματος.

Τι είναι η λύσσα; Μπορεί να εμφανίσω λύσσα μετά από ένα δάγκωμα ζώου;

Η λύσσα είναι θανατηφόρα ασθένεια των θηλαστικών και του ανθρώπου, που μεταδίδεται κυρίως μέσω του δαγκώματος λυσσασμένου ζώου, συχνότερα σκύλου ή αλεπούς.
Η λύσσα μπορεί να προληφθεί κατά 100% στον άνθρωπο, με προϋπόθεση την άμεση και κατάλληλη ιατρική φροντίδα.
Σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ, από τις 19 Οκτωβρίου 2012 μέχρι τις 14 Μαΐου 2014 είχαν ανευρεθεί σαράντα οκτώ (48) επιβεβαιωμένα θετικά λυσσασμένα ζώα στην Ελλάδα, τα περισσότερα από τα οποία ήταν αλεπούδες.

Το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ) έχει εκδώσει ένα ενημερωτικό φυλλάδιο σχετικά με τα μέτρα πρόληψης της λύσσας, μπορείτε να το διαβάσετε εδώ.

Τι είναι ο τέτανος; Πόσο πιθανό είναι να εμφανίσω τέτανο μετά από ένα δάγκωμα ζώου;

Ο τέτανος είναι μια οξεία νόσος που προκαλείται από το κλωστηρίδιο του τετάνου, το οποίο αναπτύσσεται αναερόβια στην περιοχή του τραύματος.
Το κλωστηρίδιο και οι σπόροι του βρίσκονται κυρίως στο έδαφος και τον εντερικό σωλήνα ανθρώπων και ζώων. Τα ζώα μπορεί να φέρουν το μικρόβιο και τους σπόρους στα δόντια και τα νύχια τους.
Ο γενικευμένος τέτανος είναι η συχνότερη μορφή εμφάνισης της νόσου (80% των περιπτώσεων) και χαρακτηρίζεται από την επώδυνη σύσπαση μικρών και μεγάλων μυϊκών ομάδων, με την τυπική κλινική εικόνα: ο ασθενής αδυνατεί να ανοίξει το στόμα του (σπασμός των μασητήρων), τεντώνει τους μυς του προσώπου προς τα πίσω σαν να χαμογελά (σαρδόνιο χαμόγελο) και υπερεκτείνει την σπονδυλική στήλη και την κεφαλή προς τα πίσω και πάνω (οπισθότονος). Συχνά αδυνατεί να ουρήσει (σπασμός του σφιγκτήρα της ουροδόχου κύστης) και μπορεί να παρουσιάσει σημαντική αύξηση της αρτηριακής πίεσης και αρρυθμίες (διέγερση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος). Η νόσος αν δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως μπορεί να είναι θανατηφόρα λόγω ασφυξίας (λαρυγγόσπασμος).

Σύμφωνα με το ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ, η επίπτωση του τετάνου στην Ελλάδα παραμένει χαμηλή: την περίοδο 2004-2017 δηλώθηκαν μέσω του συστήματος υποχρεωτικής δήλωσης συνολικά 80 κρούσματα τετάνου. Τα περισσότερα από αυτά ήταν σε άτομα ηλικίας μεγαλύτερης των 65 ετών, με παρόμοια συχνότητα σε άνδρες και γυναίκες.
Για τον τέτανο υπάρχει διαθέσιμο εμβόλιο και στην Ελλάδα συμπεριλαμβάνεται στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών Παιδιών και Εφήβων, με πέντε δόσεις μέχρι την ηλικία των 7 ετών και μια έκτη δόση στην ηλικία των 11-12 ετών. Μετά την ολοκλήρωση του αντιτετανικού εμβολιασμού, σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών Ενηλίκων, συστήνεται μια αναμνηστική δόση του αντιτετανικού εμβολίου κάθε 10 χρόνια.

Στα άτομα λοιπόν που είναι πλήρως εμβολιασμένα έναντι του τετάνου (με τουλάχιστον 3 ή παραπάνω δόσεις), μετά από ένα δάγκωμα ζώου (το οποίο θεωρείται πάντα ρυπαρό τραύμα), απαιτείται μια αναμνηστική δόση εμβολίου ΜΟΝΟ εάν έχουν περάσει πάνω από 5 χρόνια από την τελευταία δόση. Δεν απαιτείται χορήγηση αντιτετανικού ορού.

Αντιθέτως, στα μη εμβολιασμένα ή ατελώς εμβολιασμένα άτομα που δαγκώθηκαν από ζώα, η σύσταση είναι να χορηγούνται ΜΑΖΙ το αντιτετανικό εμβόλιο και ο αντιτετανικός ορός.

• Το εμβόλιο προάγει την παραγωγή αντισωμάτων έναντι του κλωστηρίδιου του τετάνου αλλά αυτό απαιτεί την πάροδο περίπου δυο εβδομάδων.
• Ο ορός αντιθέτως περιέχει έτοιμα αντισώματα έναντι του παθογόνου παράγοντα, προσφέροντας άμεση προστασία στον ασθενή από τα συμπτώματα της νόσου.

Συνοψίζοντας λοιπόν, τα δαγκώματα ζώων είναι πολύ συχνά και, αν δεν εκτιμηθούν και αντιμετωπιστούν εγκαίρως, μπορεί να έχουν πολλές και δυσάρεστες συνέπειες. Η αγάπη για το κατοικίδιο μας δεν πρέπει να υπερτερεί της σωστής αντιμετώπισης ενός τέτοιου τραύματος, έστω και αν μοιάζει να είναι μικρό και άνευ σημασίας.

Ελπίζω να μην σας κούρασα και, όπως πάντα, είμαι δίπλα σας για να σας συμβουλέψω υπεύθυνα και να απαντήσω σε όποια απορία έχετε.