Η Ευλογιά των Πιθήκων: Μια Αναλυτική Επισκόπηση

Η ευλογιά των πιθήκων (Monkeypox, mpox) είναι μια ζωονοσογόνος ιογενής ασθένεια που προκαλείται από τον ιό της ευλογιάς των πιθήκων, ο οποίος ανήκει στην οικογένεια Poxviridae και το γένος Orthopoxvirus. Πρόκειται για μια ασθένεια που αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά το 1958 σε εργαστηριακές μαϊμούδες στη Δανία, και η πρώτη ανθρώπινη μόλυνση καταγράφηκε το 1970 στη Δημοκρατία του Κονγκό (τότε Ζαΐρ). Από τότε, έχουν αναφερθεί κρούσματα σε αρκετές αφρικανικές χώρες καθώς και σποραδικά περιστατικά σε άλλες περιοχές του κόσμου λόγω εισαγωγής μέσω ταξιδιών.

Ιστορικό και Προέλευση

Η ευλογιά των πιθήκων αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά όταν δύο επιδημίες μιας ασθένειας που μοιάζει με την ευλογιά εμφανίστηκαν σε αποικίες μακάκων (είδος πιθήκων) που κρατούνταν για ερευνητικούς σκοπούς. Το πρώτο ανθρώπινο κρούσμα καταγράφηκε το 1970 σε ένα 9χρονο αγόρι στην τότε Δημοκρατία του Ζαΐρ, σε μια περιοχή όπου η ευλογιά είχε εξαλειφθεί το 1968. Από τότε, η ασθένεια έχει αναφερθεί σε ανθρώπους σε διάφορες χώρες της Κεντρικής και Δυτικής Αφρικής.

Ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων είναι συγγενικός με τον ιό της ευλογιάς. Στη χώρα μας ο εμβολιασμός κατά της ευλογιάς (δαμαλισμός) σταμάτησε τη δεκαετία του 1970. Άτομα ηλικίας άνω των 50 ετών έχουν κατά πάσα πιθανότητα εμβολιαστεί και αναμένεται να έχουν κάποιο βαθμό προστασίας έναντι της ευλογιάς των πιθήκων.

Επιδημιολογία

Η ευλογιά των πιθήκων είναι ενδημική σε πολλές χώρες της Κεντρικής και Δυτικής Αφρικής, όπως το Κονγκό, το Καμερούν, και η Νιγηρία. Ο ιός μεταδίδεται στους ανθρώπους κυρίως μέσω άμεσης επαφής με το αίμα, τα σωματικά υγρά ή τις δερματικές βλάβες μολυσμένων ζώων. Η μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο μπορεί να συμβεί μέσω σταγονιδίων αναπνοής, άμεσης επαφής με σωματικά υγρά ή μολυσμένα αντικείμενα, όπως κλινοσκεπάσματα.

Συμπτώματα

Η ευλογιά των πιθήκων έχει μια περίοδο επώασης που κυμαίνεται από 6 έως 13 ημέρες, αλλά μπορεί να είναι και από 5 έως 21 ημέρες. Η ασθένεια μπορεί να χωριστεί σε δύο περιόδους:

1. Περίοδος Επώασης (0-5 ημέρες): Χαρακτηρίζεται από πυρετό, έντονο πονοκέφαλο, λεμφαδενοπάθεια (πρήξιμο των λεμφαδένων), μυαλγία (μυϊκός πόνος), και έντονη αδυναμία.
2. Περίοδος Εξανθήματος (μέσα σε 1-3 ημέρες από την εμφάνιση του πυρετού): Το εξάνθημα συνήθως ξεκινάει από το πρόσωπο και απλώνεται σε άλλα μέρη του σώματος. Το εξάνθημα εξελίσσεται από κηλίδες σε βλατίδες, φυσαλίδες, φλύκταινες, και τέλος κρούστες που πέφτουν.

Εξάνθημα κορμού και άκρων σε ασθενή με ιό της ευλογιάς των πιθήκων (BBC, Reuters)

Διάγνωση

Η διάγνωση της ευλογιάς των πιθήκων γίνεται με εργαστηριακές εξετάσεις. Η PCR (Polymerase Chain Reaction) είναι η πιο ακριβής και ευαίσθητη μέθοδος για την ανίχνευση του ιού στο κλινικό υλικό. Οι δοκιμές ανίχνευσης αντισωμάτων μπορούν να είναι χρήσιμες, αλλά λόγω της διασταυρούμενης αντιδραστικότητας με άλλους ιούς του γένους Orthopoxvirus, δεν είναι πάντα αξιόπιστες.

Θεραπεία και Πρόληψη

Δεν υπάρχει ειδική θεραπεία για την ευλογιά των πιθήκων. Η θεραπεία είναι υποστηρικτική και περιλαμβάνει τη διαχείριση των συμπτωμάτων και την πρόληψη επιπλοκών.

Ειδικό εμβόλιο έναντι του ιού της ευλογιάς των πιθήκων ως σήμερα δεν υπάρχει ωστόσο ο εμβολιασμός κατά της ευλογιάς παρέχει προστασία κατά της ευλογιάς των πιθήκων με περίπου 85% αποτελεσματικότητα. Η χρήση των εμβολίων δεύτερης και τρίτης γενιάς, που είναι ασφαλέστερα από τα παραδοσιακά εμβόλια, έχει προταθεί για την προστασία των ατόμων που διατρέχουν υψηλό κίνδυνο.
Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων έχει δώσει άδεια στο τροποποιημένο εμβόλιο τρίτης γενεάς κατά της ευλογιάς MVA-BN (Imvanex, Jynneos), το οποίο περιέχει ζώντες εξασθενημένους μη πολλαπλασιαζόμενους ιούς.

Ενδείξεις εμβολιασμού (2022)

Η Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών (ΕΕΕ), αναφορικά με τον εμβολιασμό έναντι του ιού της ευλογιάς των πιθήκων, έχει συστήσει τα παρακάτω :

Α. Εμβολιασμός μετά από έκθεση στον ιό της ευλογιάς των πιθήκων:

Άτομα που είχαν στενή επαφή με κρούσμα, όπως τα άτομα του στενού περιβάλλοντος και επαγγελματίες υγείας, μπορούν να εμβολιαστούν. Η χορήγηση του εμβολίου θα πρέπει να γίνει το αργότερο ως 14 μέρες σε άτομα που ανήκουν σε ομάδες αυξημένου κινδύνου.

Β. Εμβολιασμός πριν την έκθεση στον ιό της ευλογιάς των πιθήκων:

Άτομα που ανήκουν στις παρακάτω ομάδες αυξημένου κινδύνου μπορούν να εμβολιαστούν μετά από συνεννόηση με τον θεράποντα ιατρό:

• επαγγελματίες υγείας σε υψηλό κίνδυνο έκθεσης (π.χ. εργαστήρια, ειδικές μονάδες).
• άτομα σε υψηλό κίνδυνο έκθεσης, όπως άνδρες που κάνουν σεξ με άνδρες (MSM) και έχουν πρόσφατο ιστορικό πολλαπλών ερωτικών συντρόφων (όπως η συμμετοχή σε εκδηλώσεις ομαδικού σεξ ή σε ειδικούς χώρους σεξουαλικών συνευρέσεων), άτομα που λαμβάνουν προφύλαξη για HIV πριν την έκθεση (PrEP) ή είχαν πρόσφατη διάγνωση βακτηριακού σεξουαλικώς μεταδιδόμενου νοσήματος κλπ.
• άτομα που έχουν συχνή και στενή επαφή με τις προηγούμενες κατηγορίες (πχ. συγκατοίκηση).

Μεταξύ των ατόμων που ανήκουν στις παραπάνω κατηγορίες ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο εμβολιασμός των ανοσοκατασταλμένων ατόμων.

Μπορείτε να δείτε τις ολοκληρωμένες συστάσεις της ΕΕΕ (2022) εδώ:
https://eody.gov.gr/wp-content/uploads/2023/01/sistaseis_emvoliasmou_eulogia_pithikon-2022.pdf

Συμπέρασμα

Η ευλογιά των πιθήκων αποτελεί σοβαρή απειλή για την υγεία, ιδιαίτερα στις περιοχές όπου είναι ενδημική. Η πρόληψη και η αντιμετώπιση της νόσου απαιτούν συντονισμένες προσπάθειες από τις υγειονομικές αρχές και την επιστημονική κοινότητα. Η συνεχής έρευνα και η ανάπτυξη νέων μεθόδων διάγνωσης, θεραπείας και πρόληψης είναι απαραίτητες για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της ευλογιάς των πιθήκων και την προστασία της δημόσιας υγείας.

Πηγές:

• World Health Organization (WHO)
• Centers for Disease Control and Prevention (CDC)
• Journal of Virology
• National Institutes of Health (NIH)
• Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών (ΕΕΕ)