Χιονίστρες ή χείμετλα (pernio, chilblains)

Τι είναι οι χιονίστρες ή αλλιώς χείμετλα;

Οι χιονίστρες, ή αλλιώς χείμετλα, είναι επώδυνες, ερυθρό-κυανωτικές, δερματικές βλάβες που εκδηλώνονται μετά από επαναλαμβανόμενη έκθεση σε χαμηλές θερμοκρασίες.

Οι χιονίστρες εμφανίζονται ως εξέρυθρες (κόκκινες έως μωβ) βλάβες του δέρματος, είναι ιδιαίτερα επώδυνες και συνήθως συνοδεύονται από αίσθημα καύσου (κάψιμο), κνησμό (φαγούρα) και οίδημα (πρήξιμο). Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να επιπλακούν με φυσαλίδες (φουσκάλες), μικρά έλκη (πληγές) και βακτηριακή επιμόλυνση.

Οι πιο συχνές εντοπίσεις της νόσου είναι στα ακροδάκτυλα των χεριών και των ποδιών. Πιο σπάνια προσβάλει την μύτη, τα αυτιά, τα πέλματα των ποδιών, τις γάμπες, τους μηρούς ή τους γλουτούς.

Οι περισσότεροι ασθενείς εμφανίζουν τις χιονίστρες απότομα, 12-24 ώρες μετά την έκθεση σε χαμηλές θερμοκρασίες και βελτιώνονται σταδιακά μέσα σε 1-3 εβδομάδες. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις όπου το φαινόμενο επαναλαμβάνεται αρκετές φορές μέσα στην χειμερινή περίοδο ή παραμένει για πολλές εβδομάδες χωρίς σημαντική ύφεση.

Η θεραπεία της νόσου βασίζεται κυρίως στην προστασία των προσβεβλημένων περιοχών από το ψύχος.

Πότε εμφανίζεται η νόσος και ποια άτομα είναι πιο επιρρεπή;

Από την στιγμή που οι χιονίστρες εμφανίζονται μετά την έκθεση σε παγωμένο και υγρό περιβάλλον, είναι πιο συχνές στην αρχή του Χειμώνα και σταδιακά βελτιώνονται μέσα στην Άνοιξη.

Οι χιονίστρες είναι συχνότερες στις νεαρές και μέσης ηλικίας γυναίκες, ειδικά εάν το σωματικό τους βάρος είναι χαμηλότερο του αναμενόμενου. Αλλά μπορούν να εμφανιστούν επίσης σε άντρες και παιδιά.

Που οφείλονται οι χιονίστρες;

Παρόλο που δεν υπάρχουν ξεκάθαρα δεδομένα, υποστηρίζεται ότι οι χιονίστρες οφείλονται σε μια μη φυσιολογική αντίδραση του αγγειακού δικτύου στο ψύχος, με παρατεταμένο αγγειόσπασμο στα τριχοειδή (μικρά) αγγεία του δέρματος και την εμφάνιση υποξαιμίας, δηλαδή έλλειψης οξυγόνου στο αίμα και, κατά συνέπεια, στους ιστούς (μυς και δέρμα). Η υποξαιμία είναι εκείνη που φαίνεται να πυροδοτεί την φλεγμονή στην προσβεβλημένη περιοχή και την εμφάνιση όλων εκείνων των συμπτωμάτων που αναφέρθηκαν παραπάνω.

Τελευταία, έδαφος φαίνεται να κερδίζει και η θεωρία μιας αυτοάνοσης αιτιολογίας της νόσου.

Τι σχέση έχουν οι χιονίστρες με τον Συστημικό Ερυθηματώδη Λύκο (ΣΕΛ);

Ο όρος «δευτεροπαθής χείμετλα» αναφέρεται σε περιπτώσεις όπου η νόσος εμφανίζεται σε ασθενείς με αιματολογικά προβλήματα, αυτοάνοσες παθολογίες, ιογενείς ηπατίτιδες ή κακοήθειες. Παρόλο που υπάρχουν αρκετές αναφορές σχετικά στην βιβλιογραφία, δεν είναι ακόμα ξεκάθαρη η αιτιολογική συσχέτιση της χείμετλας με άλλες παθολογίες.
Εξαίρεση αποτελεί ο Συστημικός Ερυθηματώδης Λύκος (ΣΕΛ): πολλοί ασθενείς με τη συγκεκριμένη νόσο παρουσιάζουν δερματικές βλάβες οι οποίες μακροσκοπικά δεν είναι διαχωρίσιμες από τις χιονίστρες. Αυτοί οι ασθενείς όμως έχουν παράλληλα και την κλινική εικόνα της συστημικής νόσου (ΣΕΛ), οπότε η διάγνωση μπορεί να επιβεβαιωθεί με περαιτέρω εξετάσεις, όπως την λήψη βιοψίας και τον αιματολογικό έλεγχο.

Πως γίνεται η διάγνωση της νόσου;

Η διάγνωση της χείμετλας είναι καθαρά κλινική. Βασίζεται στην παρουσία των χαρακτηριστικών ερυθρό-κυανών βλαβών στα άκρα, που εμφανίζονται μετά την έκθεση στο κρύο, επιδεινώνονται κατά την χειμερινή περίοδο και βελτιώνονται ή εξαφανίζονται εντελώς στους ζεστούς μήνες του έτους.

Δεν απαιτούνται αιματολογικός έλεγχος ή βιοψίες των προσβεβλημένων περιοχών, πάρα μόνο αν υπάρχει υποψία για δευτεροπαθή αιτιολογία της νόσου, όπως π.χ. στις περιπτώσεις ασθενών με συστημικό ερυθηματώδη λύκο (ΣΕΛ) ή, πιο πρόσφατα, COVID-19.

Υπάρχει πρόληψη για τις χιονίστρες;

Η βασικότερη πρόληψη είναι η αποφυγή της έκθεσης των ευαίσθητων περιοχών (π.χ. των ακροδάχτυλων) στο κρύο ή, εφόσον αυτή καθίσταται αναγκαία, η προστασία τους με τη χρήση σωστής ένδυσης (π.χ. γαντιών).
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα πολύ στενά ρούχα και παπούτσια δεν προστατεύουν επαρκώς από το κρύο. Επίσης, όποτε είναι δυνατό, είναι προτιμότερο η ένδυση να γίνεται σε στρώματα, π.χ. με διπλά γάντια.

Η επαναθέρμανση των ευαίσθητων περιοχών μετά την έκθεση στο κρύο πρέπει να είναι σταδιακή: τα παγωμένα άκρα δεν πρέπει να ακουμπάνε κατευθείαν πάνω σε θερμαντικές εστίες (π.χ. στο καλοριφέρ) ή να εμβυθίζονται μέσα σε πολύ ζεστό νερό. Η επακόλουθη απότομη αγγειοδιαστολή μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερη βλάβη από το αίσθημα πόνου λόγω του ψύχους.
Τέλος, τα άτομα που έχουν προδιάθεση να εμφανίσουν χιονίστρες πρέπει να αποφεύγουν το κάπνισμα, μιας και είναι γνωστά τα αρνητικά του αποτελέσματα στην αγγειακή λειτουργία και την επούλωση.

Πως θεραπεύονται οι χιονίστρες;

Είναι σημαντικό να τονιστεί εκ νέου ότι, στην συγκεκριμένη νόσο, η καλύτερη θεραπεία είναι η πρόληψη.

Εάν όμως έχουν ήδη εκδηλωθεί τα συμπτώματα, είναι απαραίτητη η αποφυγή περαιτέρω έκθεσης στο ψύχος, η οποία αναμφισβήτητα θα επιδεινώσει την κλινική εικόνα. Οι προσβεβλημένες περιοχές πρέπει να παραμένουν ζεστές και προστατευμένες.

Η θέρμανση του χώρου πρέπει να είναι επαρκής (προτιμήστε τα καλοριφέρ από τα κλιματιστικά) και το ποσοστό υγρασίας το χαμηλότερο δυνατό (πχ με χρήση αφυγραντήρων).

Στις ανθεκτικές περιπτώσεις όπου οι χιονίστρες υποτροπιάζουν (επανεμφανίζονται) μέσα σε μικρά χρονικά διαστήματα ή δεν βελτιώνονται ποτέ εντελώς, η φαρμακευτική αγωγή με τοπικά κορτικοστεροειδή ή αγγειοδιασταλτικά φάρμακα μπορεί να βοηθήσει. Δυστυχώς, όμως, η χορήγηση αυτών των σκευασμάτων έχει κάποιες «δυσάρεστες» παρενέργειες οπότε η χρήση τους, ειδικά εάν είναι μακροχρόνια, πρέπει να γίνεται πάντα υπό ιατρική παρακολούθηση.

Συνοψίζοντας, οι χιονίστρες είναι αρκετά συχνές στις περιοχές όπου το κλίμα είναι παγωμένο και υγρό. Η νόσος συνήθως αυτοπεριορίζεται αλλά μπορεί να υποτροπιάσει. Η πρόληψη είναι πιο σημαντική από την φαρμακευτική θεραπεία, η οποία ενδείκνυται κυρίως σε ανθεκτικές περιπτώσεις ασθενών με συχνές υποτροπές ή πολύ έντονη κλινική εικόνα.

Και εδώ ολοκληρώνεται αυτή η σύντομη αναφορά στις χιονίστρες. Ελπίζω να μην σας κούρασα και να απάντησα στα περισσότερα ερωτήματα σας. Αν επιθυμείτε κάποια επιπλέον πληροφορία σχετικά με την συγκεκριμένη νόσο, μην διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί μου, θα χαρώ πολύ να σας βοηθήσω με οποιονδήποτε τρόπο μπορώ.

Πηγή: UpToDate 2024, Wikipedia (εικόνα)