Χρόνια κόπωση: Πότε η κούραση γίνεται πρόβλημα;

Στις σύγχρονες κοινωνίες της υπερπληροφόρησης και του συνεχούς στρες, η κόπωση αποτελεί ένα από τα συχνότερα αίτια επίσκεψης στον ιατρό. Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε αισθανθεί εξάντληση έπειτα από περιόδους έντονων ρυθμών, αϋπνίας ή συναισθηματικής πίεσης. Όμως πότε η κόπωση παύει να είναι φυσιολογική και γίνεται “χρόνια”; Και τι σημαίνει αυτό για την υγεία μας;

Τι είναι η χρόνια κόπωση;

Με τον όρο “χρόνια κόπωση” εννοούμε την επίμονη αίσθηση εξάντλησης που:

• Διαρκεί περισσότερο από 6 εβδομάδες
• Δεν υποχωρεί με ξεκούραση
• Επηρεάζει σημαντικά τη λειτουργικότητα του ατόμου (εργασία, προσωπική ζωή)

Η χρόνια κόπωση δεν είναι διάγνωση από μόνη της — είναι σύμπτωμα. Μπορεί να αποτελεί ένδειξη οργανικού ή ψυχολογικού προβλήματος ή και να είναι μέρος ενός αυτοτελούς συνδρόμου, γνωστού ως Σύνδρομο Χρόνιας Κόπωσης (Chronic Fatigue Syndrome / Myalgic Encephalomyelitis – CFS/ME).

Ποια είναι τα κύρια αίτια;

Η αξιολόγηση της χρόνιας κόπωσης είναι πρόκληση, καθώς τα πιθανά αίτια είναι πολλά:

1. Σωματικά/Οργανικά αίτια:
   • Αναιμία (έλλειψη σιδήρου, χρόνια νόσος)
   • Υποθυρεοειδισμός
   • Διαβήτης
   • Χρόνιες λοιμώξεις (π.χ. ηπατίτιδες, HIV, φυματίωση, λοιμώδης μονοπυρήνωση)
   • Απορρυθμισμένη υπέρταση
   • Κακοήθειες (σπανιότερα)
   • Απορρύθμιση του ύπνου (π.χ. υπνική άπνοια)
2. Ψυχολογικά αίτια:
   • Κατάθλιψη ή μείζον άγχος
   • Σύνδρομο burnout (επαγγελματική εξουθένωση)
   • Ψυχοσωματικά σύνδρομα
3. Μεταλοιμώδης κατάσταση:

   Η κόπωση μπορεί να παραμείνει μετά από μια σοβαρή ίωση ή λοίμωξη, όπως π.χ. COVID-19, γρίπη ή EBV. Η κατάσταση αυτή συνήθως υποχωρεί σε λίγους μήνες, αλλά σε ορισμένους επιμένει.

4. Λειτουργικά σύνδρομα (χωρίς σαφή οργανική βάση):
   • CFS/ME: όταν αποκλειστούν όλα τα παραπάνω και η κόπωση είναι σοβαρή και πολυσυστημική.
   • Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, ινομυαλγία κ.ά.

Ποια είναι τα συνοδά συμπτώματα που πρέπει να προσέξουμε;

Μια χρόνια κόπωση πρέπει να μας προβληματίσει ιδιαίτερα όταν συνοδεύεται από:

• Ανεξήγητη απώλεια βάρους
• Πυρετό ή νυχτερινούς ιδρώτες
• Διογκωμένους λεμφαδένες
• Αιμορραγίες ή αιματοχεσία/αιματουρία
• Διαταραχές στον ύπνο (αϋπνία, συνεχής υπνηλία)
• Διαταραχές διάθεσης ή γνωστικής λειτουργίας

Αν και τα περισσότερα περιστατικά έχουν καλοήθη αιτία, είναι σημαντικό να αποκλειστούν σοβαρές παθολογίες.

Τι είναι το Σύνδρομο Χρόνιας Κόπωσης (CFS/ME);

Πρόκειται για διάγνωση αποκλεισμού, που τίθεται όταν:

• Η κόπωση διαρκεί >6 μήνες
• Δεν εξηγείται από οργανική νόσο
• Συνοδεύεται από:
  • Μυοσκελετικούς ή νευρολογικούς πόνους
  • Διαταραχές ύπνου
  • Ομίχλη εγκεφάλου (brain fog)
  • Επιδείνωση της κόπωσης μετά από προσπάθεια (post-exertional malaise)

Το CFS θεωρείται πιθανώς αυτοάνοσο ή νευροφλεγμονώδες σύνδρομο, χωρίς πλήρως κατανοημένο μηχανισμό. Δεν υπάρχει ειδική θεραπεία, αλλά προγράμματα σταδιακής κινητοποίησης, ψυχολογικής υποστήριξης και κατάλληλης διατροφής βοηθούν σημαντικά.

Τι περιλαμβάνει η διαγνωστική διερεύνηση;

Η αξιολόγηση ξεκινά πάντα με ιστορικό και κλινική εξέταση. Εφόσον δεν εντοπίζεται σαφής αιτία, ο ιατρός μπορεί να ζητήσει:

• Γενική αίματος, TSH, σίδηρο, φερριτίνη, τρανσφερρίνη
• Ηλεκτρολύτες, ηπατικά και νεφρικά ένζυμα
• Γλυκόζη, HbA1c
• CRP ή ΤΚΕ (φλεγμονώδεις δείκτες)
• Βιταμίνες D, B12 και φυλλικό
• Σε ορισμένες περιπτώσεις: εξετάσεις για λοιμώδη μονοπυρήνωση, COVID IgG, HIV, έλεγχος για υπνική άπνοια

Υπάρχει θεραπεία;

Η θεραπεία εξαρτάται από την αιτία. Παραδείγματα:

• Υποθυρεοειδισμός → λεβοθυροξίνη (Τ4)
• Αναιμία → σίδηρος ή αντιμετώπιση της υποκείμενης νόσου
• Υπνική άπνοια → CPAP ή απώλεια βάρους
• Κατάθλιψη → ψυχοθεραπεία ή αντικαταθλιπτικά

Στο CFS, η αντιμετώπιση είναι κυρίως συμπτωματική και υποστηρικτική:

• Σταδιακή κινητοποίηση, όχι υπερβολική άσκηση
• Ήπια αερόβια άσκηση (περπάτημα, yoga)
• Ύπνος σε σταθερό ωράριο
• Διατροφή χωρίς ραφιναρισμένη ζάχαρη, καφεΐνη, αλκοόλ

Και αν δεν βρεθεί τίποτα;

Είναι πιθανό σε αρκετούς ασθενείς, ακόμα και μετά πλήρη διερεύνηση, να μην βρεθεί σαφής αιτία. Αυτό δεν σημαίνει ότι “τα φαντάζονται” – η κόπωση είναι υπαρκτό και περιοριστικό σύμπτωμα, ακόμα και χωρίς διαγνωστική ετικέτα.

Ο ρόλος του ιατρού εδώ είναι:

• Να ενδυναμώσει τον ασθενή
• Να προτείνει ρεαλιστικές στρατηγικές βελτίωσης
• Να παρακολουθεί για την εμφάνιση νέων ευρημάτων με τον καιρό

Συμπερασματικά

Η χρόνια κόπωση είναι πολύ πιο συχνή απ’ όσο πιστεύουμε — και όχι πάντα “αθώα”. Είτε πρόκειται για μεταλοιμώδη κατάσταση, υποθυρεοειδισμό, ή σύνδρομο χρόνιας κόπωσης, η σωστή πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας μπορεί να βοηθήσει καθοριστικά στον εντοπισμό της αιτίας και στην αποκατάσταση της ποιότητας ζωής.

Αν νιώθετε ότι η ενέργειά σας έχει χαθεί και δεν μπορείτε να λειτουργήσετε όπως παλιά, ζητήστε βοήθεια. Δεν είναι αδυναμία — είναι το πρώτο βήμα προς τη βελτίωση.